Ben jij perfectionistisch?
Een fout maken of je vergissen – vervelend, maar het overkomt de besten. Vaak blijkt het een waardevolle leerervaring. Toch voelt het voor veel mensen als falen. In dit artikel lees je waar perfectionisme zich aan voedt, hoe het je kan uitputten en wat je eraan kunt doen. Goed nieuws: er is wél iets aan te doen.
Wat is perfectionisme eigenlijk?
Bij perfectionisme denk je misschien aan nauwkeurigheid, zorgvuldigheid, ambitie, het beste uit jezelf halen. Daar is op zich niets mis mee. In extreme vorm is perfectionisme echter geen kwaliteit meer, maar een beschermingsmechanisme. Een manier van denken en doen die bedoeld is om controle te houden, fouten te vermijden en negatieve oordelen te voorkomen.
Psychiater Erwin van Meekeren noemde perfectionisme ooit ‘zwart-wit-denken’. Wat je doet is óf goed, óf fout. Een opdracht, presentatie of LinkedIn-post is óf geslaagd, óf mislukt.
Dit perfectionisme kan deels aangeboren zijn, maar wordt vaak gevoed door prestatiedruk en verwachtingen uit je omgeving – van school, opvoeding of sociale media. Dan kan het doorslaan en zelfs destructief worden.
Waar komt dat vandaan?
We maken even een sprong naar miljoenen jaren geleden. Onze voorouders overleefden dankzij groepsvorming. Buiten de groep vallen was levensgevaarlijk – de kans dat je in je eentje een mammoet versloeg, was klein.
Tot op de dag van vandaag is ons zenuwstelsel gevoelig voor signalen van afwijzing. En dat blijkt een vruchtbare bodem voor perfectionisme: als ik geen fouten maak, val ik niet buiten de boot.
Wat doen we om afwijzing te vermijden?
We gaan toch naar die babyshower, gender reveal of borrel met collega’s – ook al heb je er geen zin in. We maken traktaties liever zelf. Een spelfout in een mail? Die zie je meteen.
Je legt de lat hoog, bent kritisch op jezelf, doet veel tegelijk en denkt vaak achteraf: “Dat had beter gekund.” Je probeert al milder te zijn – “neem ik mee voor de volgende keer” – maar toch baal je van dat ene berichtje waarin een betere emoji net ontbrak.
En dan komt het moment dat je (of je omgeving) merkt: ik ben zelden echt tevreden.
Of je krijgt last van klachten: vermoeidheid, piekeren, angstgevoelens, onzekerheid, depressieve buien, eetproblemen of dwangmatig gedrag.
Waarom is dit belangrijk?
Onderzoek laat zien dat perfectionisme negatieve bijwerkingen heeft en gelinkt is aan somberheid en depressie. Zo stellen Van Oort en Van Scherpenzeel in hun bachelorthesis (2020) dat perfectionisme een rol kan spelen bij depressieve gevoelens bij jongeren.
Het lijkt fijn om kritiek te vermijden door álles goed te doen, maar zelfkritiek blijkt een uitputtend en saboterend patroon. Want: wanneer is het ooit écht goed genoeg? Hoe haalbaar is het om altijd uit te blinken?
Goed nieuws: je kunt ermee oefenen
Zelfcompassie helpt. En het is trainbaar.
De Britse psycholoog Paul Gilbert doet al jaren onderzoek naar de helende werking van zelfcompassie bij zelfkritiek en schaamte. Jezelf toestaan om fouten te maken – zoals ieder mens – draagt bij aan je welzijn en persoonlijke groei.
Denk maar zo: als je op je 101e terugkijkt op je leven, ben je dan blij dat je in 2023 nog snel een spellingsfoutje verbeterde in het berichtje over Tom’s vrijgezellenfeest?
Waarschijnlijk niet.
Vijf inzichten om te oefenen met zelfcompassie
Je bent een mens. Iedereen maakt fouten. Je hóórt er dus al bij.
Foutloos is groeiloos. Onderzoek van Stanford-professor Carol Dweck over de groeimindset laat zien: als je nooit fouten maakt, leer je ook niks nieuws.
Je bent nooit ‘af’. Dus je kunt ook niet definitief falen. Dit inzicht hielp mij zelf enorm in 2023.
Deel een foutje. Vertel iets wat misging aan iemand die je vertrouwt. Of bezoek eens een ‘Fuck-up Night’ – inspirerend én bevrijdend.
Wees mild. Naar jezelf én je omgeving.
Gebruikte bronnen
Van Oort & Van Scherpenzeel (2020). Het verband tussen perfectionisme en depressieve gevoelens bij adolescenten. Universiteit Utrecht.
Gilbert, P. (2010). Compassion Focused Therapy. Routledge.
Dweck, C.S. (2007). Mindset – The New Psychology of Success. Ballantine Books.
Gastcollege Erwin van Meekeren (2022), Psychodidact Waalwijk.
Dit is een bijdrage van Anneke van de Mortel van Youbee Keuzebegeleiding
