Als je het bedriegerscomplex of imposter syndroom hebt, heb je het idee dat je niet goed genoeg bent voor het werk dat je doet. Je denkt dat je niet geschikt bent ook al heb je de juiste opleiding, ervaring, ambitie en functioneer je goed. Nu hebben de collega’s je nog niet door, maar het moment zal zeker aanbreken waarop je door de mand gaat vallen.
Je omgeving zal je vertellen dat dat onzin is. Je doet je werk juist naar ieders volle tevredenheid. En het hoeft niet meteen perfect. Je bent gewoon goed in wat je doet. Iedereen is weleens onzeker.
Eigenlijk weet je dat zelf ook wel. Het hele idee is helemaal niet op feiten gebaseerd. Maar toch krijg je het niet uit je systeem. De angst om door de mand te vallen gaat niet weg. Je gaat je haast schamen. Het is zo duidelijk dat het niet waar is. Maar de gedachte gaat niet weg. Dan klopt er iets niet met jou. Toch?
Het punt is – het is geen gedachte. Nu ja, het is natuurlijk wel een gedachte. Maar de meeste mensen met het imposter syndroom zijn slim genoeg om een niet kloppende gedachte los te kunnen laten. Als de gedachte blijft terugkeren is er iets anders aan de hand.
Je bedenkt niet zomaar dat je een bedrieger bent. Er is een aanleiding voor. De aanleiding is eigenlijk nooit een gebrek aan kwaliteiten of talenten (anders zou je dat werk überhaupt niet doen). Het ligt op het vlak van emoties. Er is sprake van onzekerheid, van angst. Van een blokkade of onmacht. Je reageert lichamelijk en emotioneel op een werk gerelateerde situatie. Op basis van die reactie trek je de conclusie dat je het niet kan: Als ik zo van streek raak, ben ik niet geschikt voor dit werk.
In de meeste gevallen waarin je heftig reageert, is er iets ouds in je geraakt is. Je bent in een situatie beland die op de één of andere manier lijkt op een onverwerkte pijnlijke gebeurtenis uit je leven. Je reactie en je emotie horen bij het verleden. Misschien heb je niet eens een bewuste herinnering aan die gebeurtenis. Daarom koppel je jouw emoties aan het heden. Maar je lichaam ‘herinnert’ zich die situatie wel.
Zo’n situatie is een trigger voor jou. Je reptielenbrein maakt een associatie. Iets in het nu lijkt op iets van vroeger. Je zintuigen nemen iets waar en je lijf reageert. Je lijf reageert al voor je over de situatie na kan denken of analyseren. Net zoals je lichaam ook zonder nadenken reageert bij een plotseling gevaar op de weg. Maar in dit geval komt je lichaam ook met emoties. Je reactie is intens – meestal te heftig voor de omstandigheden van dat moment. Je weet dat het niet levensbedreigend is om een beoordelingsgesprek te voeren of een presentatie voor een volle zaal te geven, maar je lichaam kan reageren alsof dat wel zo is. Paniek, zweten, rood of bleek worden, stotteren, trillen, buikpijn, een black-out… Het kan er allemaal opeens zijn. Omdat je in het zo sterk reageert, denk je dat het moet betekenen dat je helemaal niet geschikt bent voor je taak of opdracht. Dus ben jij een bedrieger. Want jij hebt iedereen wijs gemaakt dat je voldoende capabel bent, terwijl jij nu voelt dat het niet zo is.
Zoveel emotie is nooit leuk. Zeker niet in een werksituatie waarin je zelfverzekerd over wilt komen en de dingen onder controle wilt hebben. Maar je lichaam laat zich niet controleren. Het heeft je iets te vertellen. Eigenlijk wil het je gewoon helpen om een herinnering bewust te maken. Alsof het je zegt: “O ja, we weten allebei dat je dit of dat nog niet verwerkt hebt. Besteed daar maar eens aandacht aan. Dan hoef je het niet meer met je mee te dragen”
Ik heb lang last gehad van het imposter syndroom. Ik vond mijn lichaam vroeger lastig omdat het in bepaalde situaties alarm sloeg terwijl ik wist dat er geen objectief gevaar was. Waarom hielp het me niet? Waarom ondermijnde het me?
Ik werd getriggerd rond het thema discussies. Ik kon helemaal van slag raken als ik eraan dacht dat ik een mening moest inbrengen. Hoe groter het gezelschap, hoe meer Luisteren naar anderen was geen enkel probleem. Een discussie of vergadering voorzitten ook niet. Het was zelfs jarenlang mijn vak om dat te doen. Maar als ik een mening moest hebben, gaf mijn lichaam het signaal ‘onveilig’. Want vroeger thuis vond mijn vader alles ‘dom’ als ik iets zei wat niet in zijn straatje lag. Dat wierp hij me met minachtig toe. Dat deed pijn. Ik had mezelf aangeleerd om mijn mond te houden en pas (indien noodzakelijk) iets te zeggen als ik zeker wist wat het goede standpunt was. Een mening moeten uiten betekende gevaar. Mijn lichaam waarschuwde me meteen. Ook jaren later. Ook al was mijn geen vader in geen velden of wegen te bekennen.
Wat doe je bij gevaar? Vechten, vluchten of bevriezen. In zo’n discussie zorgde mijn lichaam ervoor dat ik niet meer ‘aanwezig’ was. Fysiek moest ik er zijn. Maar emotioneel was ik verdwenen. Tuning out heet dat. Het is een vorm van bevriezen zodat je de te verwachten pijn niet hoeft te voelen. Maar omdat ik automatisch weg was, kon ik ook niet helder denken. Mijn hele denken blokkeerde. Het enige wat ik kon doen is zo neutraal mogelijk uit mijn ogen kijken en hopen dat niemand mij aansprak.
Door te willen verbergen wat er aan de hand was ‘bedroog’ ik mijn omgeving. En door de pijn voor mezelf te willen verbergen ‘bedroog’ ik mezelf. Dus de naam en het gevoel te bedriegen slaan wel degelijk ergens op.
Wil jij mijn hulp bij het onderzoeken van jouw imposter gevoelens? Stuur me dan een berichtje.
Dit is een bijdrage van Jantine Gerbscheid van compassionate inquiry
